KA VAHVAIH SUNGIH RAK THLENG AW MI KAN CHIN RAM DINHMUN

Kum 2010 January thlacem zawng ihsin Tahan ihsin harsatnak a phunphun ruangah ka zirlai mi fimthiamnak cu tan in kan ram, ka suahnak mual  cu suahsan in India ram, Aizawl lam pan in ka feh. Cutin Aizawl ih ramhlun veng, ka U le pawl hnenah ni 7 hrawng ka um. Ziang ka tuah dingih, ka hmailam can ah ziangvek in ka khaw sa ding timi ka ruat rero tik ah zianghman ti ding ka thei lo. Cutikah ka U le pawl cun India Rs. 7000 in pe. cui sumpai cu ziangtin ka hmang ding ti thei cuca lo ih ka um tik ah, Mino thinlung rang ka si vek in zuu umnak lam pan in Phungcawng Peng (9) lampan in ka feh. Cumi lai ah kum (18) sungah ka um lai. Cutin colh karkhat hrawng cu zuu le nuam cen in ka can cu manhla ti fahran in ka hmang liam. Pathian zarah ti men sehla ka sual tuk lem lo ding ka zum. Ziangah tile tu ah cui ka sulhnu pawl ka ruat sal tik ah tlanhna thiam lo in rak um sehla leitlun ah ka um lai pei maw ti hi ka ruat. Ziangah tile ka duhdawtzet mi ka um pi thenkhat pawl cu tuini ah mual in liam tu an um.

Cutin vanthat ah India ram, New Delhi lam feh dingmi rualpi ka sar ih, cumi cun Delhi feh ding ka si na feh duh a si le ticket cu ka lo lak sak dingih kan hnenah na feh cih thei so khaw tiah in ti. Cutik ah kei khal tawlrelcianak zianghman um lo in ka rualpi ih in sim mi cu lungkimpi in ka thlun. Cutin New Delhi ah kum hnih ka um hnuah fimzirnak ding hrang hnatuan hawl in Chennai ah le fimzir in Bangalore ah kum 5 ka can ka hmang. India ram ka can ka hman sungih a cangmi kan Chin ram dinhmun tuini ah ka theitawk hliakhlainak nei in hi cahram thawn ka langter duh.

Myanmar ram acozah U Tein Sein ih hohanak zoh tik ah tuihlan kan ram dinhmun thawn khaikhawm tik ah thansonak tampi a um vek in, tlaksamnak tampi a um. Cumi sung ihsin kan theih tawk a langsar deuh mipawl phonglang tum sehla!

Sim zovek in U Tein Sein acozah a kaih hnu kan Chin ramkulh sungah pehtlaihawknak hrang thansonak tawk fang a um. Cupawl cu khawkaht le khawkaht pehtlaihawknak hrang lamzin cehthar a um vivo. Khawkhat le khawkhat pehtlaihawknak ah Bike hmang kan tam vivo. Cuihleiah kan nu le kan pa pawl ih an zum ban dah lo mi Mobile phone pawl cu tuini ah kan kut sungah hum in kan hmang thei rero thlang. Cumi sungih a thangso hlei cu Social Network internet pawl khal kan mino pawl cun nasa zet in kan hmang thei thlang. Hipawl zoh tik ah kan thangso lo ti lo theih lo tluk a si. Meisa lam zoh tik ah ziangtik hmanah khop ti ngaingai cu a har ding nan tuini ah Chin ram khawlipi Hakha tla cu Ma-Ha-Dat-Aa line tla a hmang thei thlang. Himi thawn pehpar aw in mitampi cun a ngah lo an tam sawn ih a thangso ti ah kan pom thei lo tla an ti men thei. An hmuhnak a mawh cuang lo, nan a um dah kel lo mi a si tik ah thansonak pakhat tiih run tarlang mi a si. Kan Chin ramkulh sungah duhphorhnak zalenzet in kan nei thei thlang. Cui duhphorhnak cu ka theih sual lo a si le Hakha le Thantlang lawngin an nei lai. Pengdang pawl cu kan tul hrih lo maw, kan huaisennak in a daih lo ti cu simfiang harzet mi a si.

Cun fimthiamnak lam ihsin zohsal tik ahcun Chin santhuanthu sungih kan rak um dah lo mi le Technology Tlawngtla Hakha a um ih, cun thlairahcin zirnak tlawng Lungpi ah tu ahcun kan nei zo. Hi tlawngpawl ihsin a suak zo tu an um hrih lo nan tuini ahcun a hmin in Innpi sak mipawl tla a um. Thanso lo lawlaw cu kan si ce lo ti hrethro te thangso mi kan si ko. Khat lam in kan sim a sile Media lam zoh tik khal ah kan dungkum lam ahcun Hakha ah The Hakha Post, Falam ah Falam Post pawl Chin ramkulh acozah ih phitsak in a um nan, acozah daan thawn zoh tik ah acozah khal an sual thluh kan ti thei lo. Ziangah tile Media pakhat a si vek in acozah ih theihpinak khal neih a tul ve fawn. Tuini Chin ramkulh Media kan zoh tik ah Chin Media Network (CMN) tla kan dingih, Ramkulh huap in a ding tik ah zalennak thawn danglam thansonak a um ti lo theih lo tluk a si. A tlun ih tarlang mipawl hi ka zoh tik ah ramleng ka um sungih a rak thangso mi lak ih langsar mipawl an si.

Atlun ah a danglam zet mi thansonak pawl tawkfang nawn tarlang a si ko nan, cumi sung khal tlak samnak pawl tarlang lo theih lo mi khal a um thotho. Cumi pawl cu Ma-Ha-Dat-Aa a thleng ko nan, Ramkulh sunghuap in a um thei taktak hrih lo. Ahleice in kan sim a si le Chin ramkulh sungih Pengpi (District) Mindat dinhmun zoh tik ah ni 3 veikhat hrawng meisa a ra hi cu ning a naa nguah ngo. Pehtlaihawknak thawn pehpar aw mi kan sim tik ah kan theih ban lo mi tlanglam laitlang lam ah Mobile lam in siseh, lamzin in siseh rem ding tampi a um lai. Cu minung kan nunnak hrangih a tul bik mi le a lo theih lo ih kan neih tul mi in ding ti harsa taktak khawtampi a um lai. Cupawl hmuh tik khal ah kan ram hi cu ti fuahfo ding khop in ning a hang. Fimzirnak lam kan sim a si le, thenkaht khaw pawl ahcun acozah lam cun zirhtu ding an daihawk lo ruangah tin Zirh tu cu nasa zet in a kawh sak ko nan, cupawl ih umnak ding inn zianghman a ngaih tuah sak lo. Khaw thenkhat ahcun umnak ding an neih lo ruangah lal in ah si maw, khawtlang vei thei deuh tu pawl hnenih um khal an tam tuk lai. Cun tlawng inn lam dinhmun in kan zoh a si khal le acozah cun budget nasa zet in a pe ko nan, a tak ram ih tuannak ah duh thu sam lo zetzet tampi a um. “Kan khaw tlawng inn cu in remsak ko nan, a tlun ah tlawngta zo hman an zir ngam lo” leilet khua ih Pa cang pakhat cun in sim dah. Ziangruangah hivek dinhmun a thleng? Zo in budget a dil ih, zo pawl in an tuan? Zo in cu pawl hliakhlai tu ding? Hivek ih hliakhlai tu ding pawlkom khal kan ram ah kan tul lai.

Leiram kilkhawinak lam ih thlir tik khal ah zo khal sim awk tul lo ih kan theih mi cu kan ram hi a nini in khua a sa ih, a nini in ruah ti a mal vivo. Ziangruangah thing a hau lawng kan thiam ih a phun hna kan thiam nawn lo. Himi thuthawn pehpar aw in mitampi ruahnak ih a thelng thei mi cu kan nih Chin mipawl cu khuahlan kan pupa san ihsin Lo thlo mi kan si. A si! A dik ko. Asinan cui thinghaunak ihsin kan zalen theinak dingah ziangtin cangvaihnak kan nei ding timi cu a ruat kan um khal a si le kan tam vak lem zik lo. Zopawl ih liangah cupawl cu a thum aw? Ram hruaitu pawl maw, khawsung mipawl hnen? Nasa zet ih kan ruah a tul.

Kum 2010 rampi ka suah hnu, October thla ah acozah cun lailak hrilawknak a run nei ih, huaisen zet ih rak teltu Party pawl an um tik ah porh tlak le sunloih tlak rori an si. Cumi sungih mipi pawl ih kan ruahnak poi ka ti zet mi cu kan hriltlin mi kan hruaitu cu “HRUAITU” ah neih lo in “BAWI” ah kan ruat theh. Kan biaknak lam thawn kan khaikhawm tik ah Jesus ih kaihruainak hi a uar um zet. A nih cun hnenum hruaitu (Servant Leadership) phun in a hruai. A taktak ahcun kan hriltlin mi cu Bawi ah neih lo in hruaitu ih kan zoh thiam a tul. Culawngah kan tulsamnak siseh, kan bausamnak pawl a muril lang rori in kan relsuak ngam dingih kan hruaitu pawl khal in an hnatuannak lamzin a kihhmuh vivo ding.

Kum 2015 rampi hrilawknak ahcun karlak can kum 5 sung zirnak thawn rori rampi in hruaitu ding Pathian in in thluasuah vivo ih a lungawi um zet. Kum 2015 rampi hrilawknak ah ka theih sual lo a si le Party Chin ramkulh ah Party 10 hrawng a um ih, Rampi huap Party pawl thawn kan sim a si le Chin ramkulh huap ih zuamtu ding Party 7 hrawng a um. Cupawl tla cu NLD, CLD, CPP, CNDP, ZCD, NUP, USDP le ENDP pawl tla an si. Hivek ih zalen zet ih Party kim an tel theinak pawl khal hi Kum 5 sungih danglam mipawl kan ti thei. Hi hnak ih kan thanso theinak dingah cun mipi pawl in Parliament ah zo a to ding timi kan zoh thiam ih, Party pakhat cio ih Policy hi kan thlir khal a tul cih fawn.

Pawlkom lam dinhmun in thlir sal tik ah Chin ramkulh huap in kan zoh tik ahcun thangso vek, thangso lo vek dinhmun ah kan um. A rak thangso mipawl cu Chin Pawlpi, Hronbil tipawl cun thisen pe dinhmun ah tla kan um a lungawi um nasa. Himi thuthawn pehpar aw in ramkulh huap cun kan sim cawk lo dingih, kan Falam Peng dinhmun in sim seh la! Ziangruangah kan thang so lo timi thu suhnak a um thei? Ziangpawl kan thang so lo? Mi pengpi dang pawl ahcun ramsung lawng si lo in ramleng Global dinhmun tiang pawlkom an nei thei. kan nih Falam mipawl cu Lairawn sung hmanah Mino pawlkom hman kan nei thei lo. Chin Pawlpi cu kan nei ko nan, Minu cangvaihnak zawn ah siseh, Mino cangvaihnak zawnah siseh, kan pa le pawl cun in buaipi cawk nawn lo. Hipawl hi nasa zet ih kan ruah ih kan dinthar sal a tul. Pengdang le miphun dang pawl zoh tik ahcun kan dinhmun pawl cu khinah midungih ti hniamhno ten tlan rero fang kan si. Pawlkom cu kan nei tuatto nan rei a daih thei lo. Bulpak hmin langter duhnak kan thinlung cu tuini tiangah a hlo thei hrih lo. Mai sung, mai rualpi tha duhsaknak thawn a khat mi lungput nei le Mai hmin langnak ding hrang, mai pumpi khapkhat hrang lawngih tuan kan tam tuk lai.

Kan ram, kan miphun kan thansonak ding hrangah bulpak kan nunnak ihsin rem that a tul. “Ka” timi kan lungput cu thin ta hrat in “kei mah” timi kan ram le kan miphun thansonak hrang ka um lo theih lo, ka tel lo theih lo timi lungput kan neih lawngah kan ram a thangso dingih, mizoh thimtlak tluk ih danglam mi ramnuam kan nei thei ding.