HLAWHSAMNAK PHENIH HLAWHTLINNAK

America President a vei 16-nak a simi, Abraham Lincoln in “Zokhal a hlawhsam dah lotu cu thilthar a tuah dah lo a si,” a rak ti. Amah khal President a cuh laiah veiriat rori a hlawhsam dah. An rak hnawl, an rak duh lo ih tlunah zirnak nei lomi a si, an ti. Abraham Lincoln hi tlawngkainak nei lo le kaitertu, cawmtu nei lo, mahte zuamnak ih pitling miropi ra cangsuak mi a si. Tuini kan kiangkap ih um, kan uar lozetmi midum pawl saltannak sung ihsin rak luattertu le zalennak rak petu kha amah a si. A thuanthu hi cabu uk 100 lenglo in an suah zo ti, a si. Hitluk ih miropi ra cangsuaktu pa hi nangmah le keimah vek farah harsafa a rak si dah. Zuamnak le tumtahnak neih hi ziangtluk in a thupi ti a langter. Kan cawn le zir dingih hmaihruaitu ropi a si.
England rammi leitlun hlasak thiam san thuanthu sungih kan hmuhmi miropibik le larbik phuaih The Beatles pawl khal, “An aw kan duh lo, an hmailam hrangah hlawhtlinnak lamzin a um loih an hlawhtling dah fawn lo ding” ti’n Studios Decca Recording in Album hman an rak thunsak duh lo a si kha. Hlawhtlinnak timi hi midang parah a ṭhum aw lo, nangmah le keimah parah a ṭhum aw sawn. High-School leknak ih Basketball zuamawnak ah “na thiam lotuk” an rak ti ruangih riasiazet in mai’ inn sungih rak kharhkhum aw le ṭap rero dahtu, atu ahcun leitlun ih Basketball lekthiambik laksawng ngah tambiktu le larbiktu khal Michael Jordan a si kha.
Kan Bible sungih mifimbik a timi Solomon silo, leitlun ih mifimbik lakih pakhat Scientist Albert-Einstein kha, kumli a tizik tiang a ṭong dah loih, ca a thiam lotuk ruangah a saya pawlin “fimzir tlawngkai dingah cun a aa-tuk, a hlawhtlin theinak dingah a duhnak hmunah a duhmi le paihmi zirter men uh,” an ti. Tuini san thuanthu sungah Einstein ai ih fimsawn le thiam sawn an um felfai hrih lo ti a si, Theory ṭhazet hmuhsuaktu le Scientists dang pawlih hmanzetmi hlaral zohnak ( Microscop ) rak tuahsuaktu a si ih Noble Prize ngahtu khal a si fawn. A saya pawlih thiamlobik le zirh theih lo ding timipa mifimbik le thiambik ah a cangsuak thei ta riai aw!
Culawng a si hrih lo, mirangpa ropitak Prime Minister rak ṭuan dahtu, Politician le cangan thiam hminthang a simi Benjamin Disrael khal tlawng a kai dah lo, ti’n cabu pakhat cun a ngan. Benjamin in “mi soisel le mizen hmang ṭheutu pawl khi calai le thiamnak nei lo tlasam pawl an si,” a ti. A simbet hrihmi cu, hlawhtlinnak thuthup cu tumtah hmuitinmi parih hngetkhohzet ih din fekfek khi a si,” a ti. Cun, a hngak ṭento theitu hrangah cun ziangkim hi a ra cangsuak thei, a ti bet fawn.
In ning hlah! ka simbet hrih vivo ding, miropi le mi hlawhtling si duhtuk ruangih “America miropi pawl ngannak thuanthu cauk ( Encyclopedia of American Biography ) leitu cu Edward Bok a si kha. Walt Disney teh na manglai maw! a thok pekte ah khawruah suangtuahnak le suahkeh fimthiamnak pianpi B.A( Inborn Ability ) neih lo ruangah a hnaṭuanak news paper company in an hnawh, tuini ahcun nauhak le upa pawl khalin ka ang hiohio le mitṭhep man ceu ih kan zohmi cartoon mickey mouse phuah suaktu le tuahsuaktu hminthang ropi milian maksak ah a cang. Na beidong hlah, na tumtahmi ruat ringring aw!
Ka lo sim hrih ding, thinsau tein siar suk vivo hrih ko aw. Cabu hminthang ropitak ngansuaktu, John Grisham kha cangan a thok pekte ah canamtu pawl (Publishers) agents hleiruk in an rak hnawl sak, ziangtluk beidongza a si ! a sungkhan dah cuang lo, hlawhtlinnak cu ka ta a si ti’n a ruat ṭeuṭeu thotho. Sadom le Gomorrah bangih a rak tlusia dah zomi UNO zungpi umnak Switzerland ram Geneva khawpi tungdingtu khal zuamnak neipa miropi John Calvin a si.
Protestant biaknak in rak dinsaktu khal beidong dah loih rak bei rerotu tuahṭhatu Martin Luther (1517) a si ih, American midum le mirang karlak ih thlei danawknak rak cemtertu khal Martin Luther King Junior (1963) a si. Thilthar tuahsuak le hlawhtlinnak duhtuk ruangah sumpai tamtuk rak sungral dahtu khal Akio Morita a si kha, atu ahcun rawlsuannak rice cooker le sony tuahsuaktu a si. San thuanthu sungah nauhak pawl thuanthu cubu khong cakbikmi rak ngansuaktu khal Dr. Seuss a si ih, canamtu pawlin vei 27 an rak hnawlsak dah ve. Hlawhsamnak tong dah lo hlawhtling ringring an rak um cuang lo. Kan bangaw ṭheh ko, unau sungkhat kan si fingfing.
Laimi in mirang hmin kan theih tambikmi cu Carson, Abraham Lincoln le Bill Gate ti, a si. Cuih tlunah tlawngkai le casiar hmuahhmuah ih kan theihbetmi cu vei 9000 lai rak sung dahtu, ziangtik hmanah a hlawhtling dah lo ding an rak ti ve mi, meisa eng ( Electric ) tuahsuak le hmusuak hmaisabiktu cu “beidong dah lo pa” Thomas Edison a si kha. A simmi cu “Mitampi nunnak ah hlawhsamnak ruangih sungkhan ṭheu pawl khi, ziangtluk in hlawhtlinak ka naih zo ti theih hngilhtu pawl an si,” a ti.
Hlawhtlinnak rak duh ve zettu Steve Jobs kha hlawhsamnak mitthli le beidonnak thlipi sia sung ihsin tuini ah kan hman larzetmi sumdawnnak ciphunkhat “Apple Company” a dinpi thei a si kha. German biazai ngan thiam hminthang “Heinrich Heine cun,tumtahmi veikhat tal atcilh dah lotu cu a hlawhtling dah lo ding,” a ti hngehnge. Veikhat atcilh cu a sual lo a si cu !
French mi hminthang nunnak ih hlawhtlinnak rak hmuh ruangih Paris City tiih hminbun ding aiin a laksawng ah Hugo City ti sawn dingih rak hriltu khal Victor Hugo a si kha. Hipa in, “Minung in thazang an tlasam lo, duhnak an tlasam sawn a si,” a ti dah. Hlawhsamnak le tlaksiatnak tipithuanthum sungih rak pil hlo zotu, High-School kailai ih suak, rittheih thil hmangih rak that aw zik dahtu, hlasak thiam hminthang ropitak vei 13 rori Grammy Award le leitlun pumpuluk ih Album million 90 lenglo zuar suak lohli theitu khal, kan theih ṭheh ciomi le kan uarzetmi Eminem a si kha. Beidonnak ruangih that aw zik kan um hrih lo lai.
Pi Aung San Suu Kyi khal kumkul lai thawngtla ih can hmangtu a sina’n, hitivek in thawnginn sungih in ret ruangah ka lungawi, cabu ṭhaṭha siarnak can tampi ka neih phah a ti sawn linglet riangri a si kha. Atu ahcun leitlun milai ih theih larbikmi le duhbikmi a pakhatnak a ngah hngehnge. Leitlun daihnak tuahtu upatnak laksawng an pe fawn. Amah vek nunau Oprah Winfrey khal Television ih hnaṭuantu dingah an rak iai nan atu ahcun leitlun television ih nunau mi ciahneh theibik le hip theibik laksawng a ngah ve a si kha.
Ziangvek dinhmun na thlen khalle, milai zohman hlawhsam dah lo thuanthu sungah kan hmu lo tithei in, hlawhsamnak hi hlawhtlinnak ih in hruaitu lamzinpi ṭhabik a si ti’n ruat ringring aw. Na suahnak khua vun ruat sal hnik, laitlang khawte ah a si kha. Kan nauhak laiah USA kan thleng leh ding ti hman kan ruat ban dah lo na'n atu ahcun kan tlangleng rero a si hi! Miropi kan timi kan dawtzetmi pawl khal sumpai tampi, tikcu can tampi, kum le can reipi an rak sungih cuih sunnak le tlaksamnak cu hlawhtlinnak hrangih hriamhrei ṭha ah an hmangthiam sawn.
Kan Bible in “Harnak can ah na beidong mai a si ahcun mi santlai lo taktak na si,” a ti. ( Thufim 24:10 ).“Hlawhsamnak Phenih Hlawhtlinnak” a duh taktaktu cun, Thukam cabu cu hngih hrimhrim hlah. A sungih nganmi bangtuk ih na nun theinak dingah a sun a zan in siar ringring aw. Cu tiih na tuah le na ṭhangso dingih na tuahmi hmuahhmuah ah na hlawhtling ding a si, a ti. ( Josuah 1:8). “Hlawhsamnak Phenih Hlawhtlinnak” hmutu kan si cio theinak dingah Pathian in thluasuah malsawm lo pe hramseh!

Comments